Zintuiglijk schrijven is een must wil je je verhaal tot leven laten komen. Het geeft kraak en smaak aan wat je schrijft. Geuren en smaken liggen op een veel dieper niveau opgeslagen in het brein van je lezer waardoor hij of zij nog dieper in je verhaal kan zakken. Maak er dus gebruik van. Met deze schrijftips gaat je dat zeker lukken!
Zintuiglijk schrijven begint bij veel ruiken.
Schrijven met je zintuigen
Schrijven met al je zintuigen is lastig. Op z’n minst vereist het oefening. Toen ik In Spanje schijnt altijd de zon schreef was het niet alleen het verhaal dat ik nodig had. Het ging er ook om dat ik de Sahelwind die over de kurkdroge Andalusische landweggetjes stoof op papier kreeg, net als de donzige, helwitte kraag van de Sierra Nevada in december en het bakstenen rood van het la Alhambra in het hart van Granada.
Zintuiglijk schrijven maakt taal nóg rijker
Hoe zat het ook alweer met zintuigen? Laten we bij het begin beginnen. We hebben er vijf: geur, smaak, gehoor, tast en zicht. Gehoor en zicht zijn de makkelijke zintuigen, die gebruik je bijna zonder dat je je er bewust van bent. Maar hoe krijg je de rest van de zintuigen een beetje smaakvol in je teksten?
Een testje over zintuiglijk schrijven voordat we beginnen
Altijd leuk. Een testje.
Hoe omschrijf je de smaak van een ijsje op een zwoele zomeravond, laten we zeggen, ergens aan het strand van Scheveningen?
‘Oh, die van Italiano Bello? Die heeft zulk lekker ijs!’
En dé groentensoep van oma uit de creusetpan?
‘O joh, als ik daaraan denk, zo lekker hè.’
En appeltaart van de Albert Heyn?
‘Uit de oven is ‘ie lekker joh!’
Een vreselijk woord: lekker
Ik struikelde zowat over het boekje van Reinier Spreen De taal van smaak. ‘Lekker. Wat is het toch een vreselijk woord.’ Hij opende niet alleen met die zin zijn boek, het stond zelfs in de flaptekst.
inz
De ondertitel luidde: ‘Hoe je woorden vindt voor wat je ruikt en proeft’. Ik wist genoeg, rekende het enige exemplaar in de winkel af en schoof thuis direct aan mijn schrijftafel.
Geen moment spijt van gehad. Het boekje telt slechts 89 pagina’s en is superfijn naslagwerk.
De smaak van taal, het boek
Spreen begint met de technische uitleg. Niet onaardig, omdat je daarmee ook direct begrijpt waarom het zo lastig is om smaak te vangen in woorden. Smaak bestaat voor het overgrote deel uit geur. Ruiken doen we niet alleen via de neus ‘orthonasaal’, maar ook ‘retronasaal’ via de mond.
Neem thuis gerust eens de proef op de som. Maak een mix van suiker en kaneel, blinddoek de eerste de beste persoon in je omgeving, zeg hem of haar de neus dicht te knijpen en laat de persoon het mixje proeven.
De persoon zal het hebben over suiker maar niet over kaneel. Kaneel ruik je namelijk, maar proef je niet, voor suiker werkt het precies omgekeerd, je proeft het maar ruikt het niet. Het is een trucje dat mij ooit uitgelegd werd door Granada Wijnen (onder de wijnkenners hoef je het niet te proberen, de meesten weten dit al).
Breng je verhaal op smaak
Smaak bestaat uit zout, zoet, zuur, bitter. In het boek komt al snel umami om de hoek, de vijfde smaak. Een mix van parmaham en oude kaas, maar zonder het zout. Ik vind het een lastige, misschien omdat we hem in het Westen niet zo vaak noemen (en daardoor ook niet herkennen).
Geuren zijn ongrijpbaar
Geuren zijn ongrijpbaar, maar ruik met meer aandacht en je merkt al snel dat je er meer herkent dan je aanvankelijk dacht. Wijnexperts mogen overdreven klinken (‘ik ruik een hazelnootje, vermengd met framboos en berkenhout’), ze vinden kennelijk wel de juiste woorden.
Precies dat is waar het de meesten schrijvers aan ontbreekt.
Hoe ruikt vuilnis?
Hoe ruikt vuilnis? Of de stad net na een zomerse regenbui? Of wat dacht je van een citroen? We zeggen snel: het stinkt, het ruikt lekker zomers (lekker gebruiken de Vlamingen in die context trouwens nooit), of het ruikt citroenig.
Het wordt pas interessant als de schrijver bij penetrante woorden weet te komen als het gaat over geuren. Want hoe ruikt een vuilnishoop? Naar rottende vijgen die hartje zomer, vol in de zon met veertig graden, gisten op de grond tussen koffieresten en pizzadozen? Of naar roestende blikjes en schimmelende broodresten?
Ruik je het verschil?
Het is ongelooflijk wat voor beelden we met geurwoorden we kunnen opwekken als we de juiste gebruiken. Speel daarmee.
3 redenen waarom geur (& smaak) lastig op papier komt
Ze laten zich niet rangschikken
Van hardgroen naar pastelgroen. Er zit een rangschikking in een kleurenpalet. Doe dat eens met geuren. Komt roos voor citroen? Of lavendel na munt? Zeg jij het maar.
Eén atoom meer of minder kan het verschil zijn tussen de geur van vers gemaaid gras en die van rotte eieren – uit: De taal van smaak
Geuren categoriseren kan wel. Dat deed een Amerikaanse chemicus Ann Noble. Haar indeling is nu de leidraad voor elke wijncursus.
We leren ze niet te benoemen
We leren dit van onze ouders: dit is een bal, dit een bloem en dat een wasmand. Dat wat je hoort is een tram, dat een schoolbel en dat is papa die met z’n sleutel tikt op het raam.
Bij geuren en smaken ligt dit anders.
We leren ze wel te herkennen, maar niet te benoemen. We zeggen: de geur van warme stroopwafels, of, een windvlaag jasmijn. Een banaan ruikt naar banaan. Oké, ik begrijp het wel, en ik zou het zelf ook zeggen, maar probeer het eens. Wát ruik je als je een banaan ruikt?
Zonder problemen wijzen we iemand op een flard spinazie tussen de tanden maar we dulden liever jarenlang de zweetgeur van een collega dan dat we er iets van zeggen – uit: De taal van smaak
Een geurmengsel maakt geuren onherkenbaar
Het boek Het parfum gelezen? Weet je het nog, de hoofdpersoon van het boek, Jean Baptiste Grenouille, geboren op de vismarkt, had een bieb vol geuren. Een onmens met een onwaarschijnlijk rijk geurvermogen.
Ik weet niet hoe het bij jou zit..
maar als ik die ene parfum ruik op straat en ik kan zeggen welke dat is, dan is dat omdat ik het zelf gebruik, mijn vader, mijn moeder, mijn zus of mijn man. Maar om nou te zeggen: dat is korianderzaad, roos, jasmijn, topnoten van mandarijn en ga zo maar verder, nee. Het is één parfumgeur, gemaakt van meer dan tien ingrediënten waarvan ik er misschien twee kan achterhalen.
Hoe dat kan?
Het blijkt dat we geuren in een mengsel amper kúnnen herkennen. Een mengsel maakt onherkenbaar tenzij je een geoefende neuzenaar bent. In deze tijd waar geuren gemaakt worden van een hoos aan e-nummertjes, driedubbel geschud en geroerd, is dat extra gecompliceerd voor onze neuzen. Misschien zelfs funest.
Probeer geuren te vergeten en begin opnieuw. Maak je eigen bibliotheek van geuren – uit: De taal van smaak
7 schrijflessen over zintuiglijk schrijven
Schrijven met kraak en smaak doe je niet een-twee-drie. Ik leerde de volgende schrijflessen over zintuiglijk schrijven en deel ze graag met je.
Snuif de hele dag
Ga naar de markt. Steek je neus in potten met kruiden en specerijen, ruik aan fruit en groenten. Maak er iets dagdagelijks van en ruik aan stenen, het gewiede onkruid uit je tuin, het katoen van je sjaal. Je herkent de geur steeds sneller en in steeds lagere concentraties.
Sla een breed palet van associaties op
Geur associeert een gevoel of een moment. Je brein werkt anders bij zicht. Als ik zeg ‘roodgelakte nagels’ verschijnt er een beeld in je hoofd, als ik zeg ‘nootmuskaat’ dan ruik je iets. Maar als het goed is geven deze woorden je brein ook geurassociaties. Misschien waan je je nu in het ouderlijk huis en eet je moeders bloemkool.
Dat doen geuren, ze brengen je geestelijk terug. Dus: als je iets ruikt, sla het op. Bijvoorbeeld door het op te schrijven.
Doe als Ann Noble, categoriseer en houdt een wijnaromawiel aan
Noble werkt met een aromawiel van twaalf hoofdcategorieën en 27 subcategorieën, en in totaal negentig specifieke geuren. Die kun je trainen door een geurdoos aan te schaffen.
Hoe aardbei ruikt weet je misschien, net als boter, maar hoe ruiken oranjebloesem, viooltjes en brem? Als je het eenmaal weet kun je die woorden ook opvoeren in je teksten.
Gebruik brede geurwoorden die iedereen kent
Natte hond, muffig, weeïg, rottende of een zweem. Soms raak je daarmee precies de neus van je lezer.
Vergelijk het met iets
Als je zegt dat een tomaat in Nederland smaakt als een tennisbal, dat de thee geurt naar een bos vol e-nummertjes bosvruchten en lavendel, of dat de boterham je maag vult als gatenkaas, dan heb jij gelijk de smaakpupillen van je lezer aan het werk gezet. En als je het spel eenmaal doorhebt, wordt het steeds leuker!
Zet er woorden bij, combineer
Je krijgt smaak in je verhaal door te spelen.
- Een zoef-wijntje.
- Komt die boterham uit de droger?
- Ik beet in katoenen sinaasappelvlees.
Bordeaux heeft misschien een aardiger gezicht en een beter figuur, maar de bourgogne heeft spieren en pezen – Roald Dahl
Gebruik smaakwoorden
Stoffig, stevig, zoompig, stroperig, licht, glibberig, kleverig, dun, dik, waterig, luchtig, gebroken, versplintert, crunchy enz. Deze rij maken en uitprinten bij je schrijfplek zodat je de woorden paraat hebt, kan supernuttig zijn!
Zintuiglijk schrijven, wil je dat?
Zou je beter willen leren schrijven, óók – of vooral – als het gaat over zintuiglijk schrijven? Meer willen oefenen? Ik help je graag verder, kijk eens bij de online schrijfcursus Beter leren schrijven. Klik hier voor meer informatie.
